Bir insan gerçekten adalet duygusundan hareketle davrandığını sanabilir, ama belki de onu iten içgüdü intikam alma isteğidir.
Ya da içinin sevgiyle dolu olduğunu ileri sürerken, mazoşist bir bağımlılık içinde çırpındığını fark edemez.
Yine bir başkası, görev duygusu inancını taşır, ama gerçekte ona hareket veren öğe, kendi gururu ve bencilliğidir.
Kısacası, rasyonelleştirmelerin hemen hepsi onu gerçekleştirenler tarafından içtenlikle "gerçek" sanılırlar.
Erich Fromm’un "Psikanaliz ve Din" kitabını karıştırırken denk geldiğim, 1935 tarihli Tibet Yogası ve Gizli Doktrinleri adlı eserde geçen bir liste, guru adaylarına, kendilerini kandırma konusunda on tehlikeli eğilimi sıralıyor.
1. İstekler inanç sayılabilir.
2. Sahip olma tutkusundaki sevgi, başkalarının iyiliğini istemek ve diğerkam olmakla karıştırılabilir.
3. Düşünmeye ara vermek, gerçek amaç olan dünyasal gerçeğin sonsuzluğunu kavramaya ulaşıldığı görüntüsünü verebilir.
4. Duyusal algılamalar (ya da yansımalar) aydınlanma sanılabilir.
5. Yüksek gerçeklerin basit bir görüntüsü, tüm gerçekliğin açıklanması olarak anlaşılabilir.
6. Dine inandıklarını söyleyen, ama gerçekten uygulamayanlara, gerçek inananlar gibi muamele edilebilir.
7. İhtirasların esiri olanlar kendilerini, tüm engelleyici yasalardan kurtulmuş olan birer yoga ustası gibi gösterebilirler.
8. Kişisel ilgi ve istekten doğan davranışlar, yanıltıcı bir tutumla, bencillikten uzakmış görüntüsünü alabilirler.
9. Sahte davranışlar, dikkatli ve düşünülerek yapılıyormuş izlenimi verebilirler.
10. Şarlatanlar, bilge sanılabilirler.
Batının seküler disiplinleri de, doğunun kadim gelenekleri de hem gerçeklerin bizi özgür kılacağı konusunda, hem de bu amaçta en büyük rakibimizin kendi algılarımız olduğu konusunda uzlaşıyorlar.
Bu nedenle algılarımızdan kuşku duymak, özeleştiri ve öz yargılama yeteneklerimiz, akıl dolu bir hayat için elzem görünüyor.
Erich Fromm'un "Bilmek ve hala bilmediğimizi düşünmek en yüce hünerdir. Bilmediğimiz halde bildiğimizi sanmak ise hastalıktır" sözü geçerliliğini hala koruyor.
Alıntılar:
Erich Fromm - Din ve Psikanaliz
W. Y. Ewans-Wentz - Tibet Yogası ve Gizli Doktrinler
